Ingezonden stukken, NRC Handelsblad 10 november 2010 en De Volkskrant 13 november 2010, laten respectieflijk rechtsfilosoof Afshin Ellian en Frits Bolkestein weinig heel van de overigens correcte analyse in boekvorm: ‘De Eeuwige Terugkeer van het Fascisme’, die Wilders deelgenoot maakt van een hedendaags fascisme. Rob Riemen, auteur laat zich echter gemakkelijk opzij zetten nu zijn argumenten vooral cultuurkritisch en te weinig politiek-filosofisch onderbouwd zijn. 

Ellian merkt terecht op dat fascisme ideologisch gesproken geen inhoudsloze beweging is dat het slechts moet hebben van een knokploegmentaliteit. Hoe komt het toch dat voornamelijk conservatieve intellectuelen moeite hebben met de associatie van Wilders met het fascisme? 

Wie het gedachtegoed bestudeert komt terecht bij romantische dromers als Roussseau en cultuur- en volksgeist georiënteerde nationaalconservatieven als Herder en Hamann.

Ellian maakt evenals Historicus Arend Jan Boekestein en vele andere Wilders protagonisten zoals Bolkestein handig gebruik van het empirisme–argument in de retorische vraagstellig naar de gelijkenis tussen Wilders en het historisch fascisme van onder andere Mussolini cum suis. Die is er niet gelet de afwezigheid van ‘zwarthemden …met knuppels en boxbeugels’, evenals het ontbreken van een massabeweging ‘die politieke vraagstukken…op straat beslechten.’ Er is geen historisch fascisme rondom Wilders dus Riemen kakelt.

Bolkestein merkt correct op dat intellectuelen rond het begin van de 20e eeuw en later de Interbellum-intellectuelen waaronder Ernst Junger, Carl Schmitt en Alfred Rosenberg het fascisme openlijk steunden. Hoe komt het toch dat voornamelijk conservatieve intellectuelen moeite hebben met de associatie van Wilders met het fascisme? Meneer Bolkestein, het is voor de ontwikkeling van fascisme vanuit democratische context in zijn geheel niet nodig dat intellectuelen Wilders openlijk steunen. 

Voor niet-ingewijden. In de intellectuele geschiedenis vertegenwoordigt Wilders mede door zijn verbale - en niet-rechtstatelijke abberaties een stroming die terug te traceren is tot Gottlieb Herder (Volksgeist) en het Duits Idealisme na Kant. Een tijd die het beginpunt markeert tussen de levendige tegenstelling tussen het Verlichtingsdenken van het Frans Universalisme en de Bij fascisme wordt vrijwel altijd gedacht aan buiten-rechtsstatelijk fascisme. Hitler leefde tijdens de Weimar-periode in een rechtsstaat. Was hij toen geen fascist?Cultur-verhandeling van het Duits particularisme, waar Wilders de intellectuele mostert en zijn cultuur georiënteerd nationalisme vandaan haalt. Het mag niet verbazen dat hedendaagse conservatieve intellectuelen op de Fortuyn - Wilders golf het denken uit die tijd thans politiseren. De publieke werken van Paul Scheffer, Ad Verbrugge, Frank Ankersmit, Josha Livestro en Andreas Kinneging laten aan duidelijkheid niet te wensen over. 

Het ware beter geweest zoals betoogt in het essay 'Rechtsstatelijkheid en Fascisme-democratie' dat Riemen fascisme niet slechts had geduid als een rancune techniek, maar vooral als een mentaliteit, niet een historisch verschijnsel, welke zich vooreerst manifesteert in democratische context. Dan had Ellian en met name Bolkestein dieper moeten nadenken, want zo is het makkelijk weerwoord geven.

Bij fascisme wordt vrijwel altijd gedacht aan buiten-rechtsstatelijk fascisme. Hitler leefde tijdens de Weimar-periode in een rechtsstaat. Was Hitler toen geen fascist? Hoe naïef! Indachtig dat fascisme ooit is begonnen in democratische context, kan de beweging van Geert Wilders worden beschouwd als binnen-rechtstatelijk fascisme; ook wel hedendaags fascisme of modern fascisme genoemd. Zolang de samenleving, gemanipuleerd door volksmenners, die de tribalisering van het publieke domein voor ogen staan, niet het primaat heeft boven de Rechtsstaat - een ogenschijnlijk conservatief streven - is er niets aan de hand. 

Tenslotte een gedachte-experiment voor de conservatieve medemens. Het is 1932 in Weimar-Duitsland. Hitler is nog niet aan de macht. De Weimar-republiek kenmerkt zich door democratische geharrewar, stagnatie, werkloosheid, sociale spanningen. Hitler lijkt een belofte die met law and order een eind belooft te maken aan de chaos. Hoeveel conservatieve intellectuelen uit die dagen van het type Ellian-Boekestijn-Bolkestein zullen Hitler als fellow travellers al dan niet openlijk verdedigen geen fascist te zijn vanwege de goede bedoelingen met het Vaderland? Immers, waarom zou men op voorhand de put dempen? Het kalf was toen nog niet verdronken.

© November 2010.

Vincent Guicherit is arts en politiek filosoof.