Overweegt u een bezoek te brengen aan de ‘Nacht van de Filosofie’, onderdeel van het jaarlijks terugkerende ‘Maand van de filosofie’, betrek daarbij dan ook een motievenonderzoek. Opzoek naar een leuk avondje uit in de beste traditie van Homo Ludens? Of behoefte aan reflectie op uw onbehagen met tijdgeest en onderbuik? Over de zin en onzin van publieksfilosofie.

Het merk 'Nacht van de Filosofie' is sinds enige jaren een voorbeeld van succesvolle filomarketing: entertainment voor de mens en zijn bestaan, jammer genoeg niet leidend tot zelfinzicht, hooguit de illusie van collectieve wijsheid. Publieksfilosofie grossiert in de illusie van wijsheid. De denkende elite is hierbij vervangen door doelgroep bedienende broodschrijvers. Het fenomeen degradeert de wijsbegeerte tot publieksfilosofie voor de massamens. Een dergelijk versnijden van de wijsgerigheid heeft als logica de idee dat als iets als te moeilijk wordt gepercipieerd en niet onmiddelijk begrepen kan worden er geen belangstelling voor bestaat. Is deze marketingstrategie een tegenwicht of juist een kenmerk van de tijdgeest? Immers in een tijd waarin alles hapklaar, makkelijk en vooral niet al te moeilijk mag zijn, is de wijsbegeerte niet meer dan infotainment en lijkt de denkende elite vervangen door doelgroep bedienende broodschrijvers. 

Het succes van de 'Nacht van de Filosofie' als groepsbeleving valt samen met het succes van het populisme in Nederland. Een reflectieparadox met interessante politiek-tribale kenmerken. Beide groepen lijken tegenover elkaar te staan. Met permissie, de populist heeft Geert Wilders als held en leidsman. Wijs in eigen ogen en hanteert common sense. De filosofisch belangstellende heeft het tot voor kort moeten stellen zonder held. Maar nu is hij er: de Denker des Vaderlands. De filosofisch belangstellende heeft het tot voor kort moeten stellen zonder held. Maar nu is hij er: de Denker des Vaderlands. Ook hij is wijs in eigen ogen en hanteert, mogelijk wars van de onderbuik, filosofische wijsheid. De overeenkomsten zijn hier interessanter dan de verschillen. Aangepast aan wensen en voorkeuren zal de wijsheid van dienst niet al te moeilijk zijn, om makkelijk door de doelgroep te worden begrepen, geconsumeerd en verteerd. Reflectie is aldus geen activiteit van individuele overweging, leidend tot zelfinzicht, maar een proces van identificatie met de doelgroep waartoe men zichzelf rekent. En het is juist die drang om ergens bij te horen, wat de mens maakt tot massamens en roedeldier. Publieksfilosofie heeft dan ook niets te maken met moeizame en grondige acquisitie van wijsheid en kennis, maar biedt wel de mogelijkheid om te zien en gezien te worden.

Voor het geval u dus gaat naar de ‘Nacht van de Filosofie’ of een bezoek brengt aan enig activiteit dien omtrent en ook constateert dat de mens en masse afkomt op vercommercialiseerde wijsgerigheid in een supermarkt van zingeving met afgeprijsde artikelen als 'het echte leven' en natuurlijk altijd interessant 'authenticiteit', wordt u uitgenodigd tot het volgende experiment. Kies positie tussen de sessies door in de imposante trappengallerij van Felix Meritis. Ecce homo! Ziet de mens de trappen op en afgaan op zoek naar wijsheid. Terecht kan men zich afvragen wat er nog ontbreekt aan zoveel well to do. Het succes van publieksfilosofie valt samen met de opkomst van het populisme in Nederland. Neem afstand en bestudeer hoe filosofische marketing werkt, hoe wijsbegeerte gedegradeerd tot doelgroepfilosofie en hoe behaagfilosofie door de dames en heren op het podium in twee of meer gesprekken wordt vormgegeven ter leniging van koortsen der onbehagen. Kortom, gaat en observeer de existentiële tango tussen filotainers en massamens op de dansvloer van de zingeving tijdens de ‘Nacht van de Filosofie.’

Wanneer u het pand verlaat, niet geheel onwaarschijnlijk met een tas vol boeken, vraagt u zich dan af of u op enigerlei wijze verder bent gekomen. Verlicht, wijzer, of bleek het slechts een leuk avondje uit? Neem dan ter compensatie een bezoek aan een concert van Andre Rieu in overweging. Het zou zomaar kunnen dat u geen verschillen waarneemt. Of toch wel? Andre Rieu is tenminste apert authentiek is zijn onverholen behaagdrift. En de bezoekers komen er en stuk opgewekter vandaan.

© April 2011.

Vincent Guicherit is politiek filosoof. 

Overwegingen maken deel uit van een cultuurkritiek op enerzijds filosofische entrepreneurs met hun publieksfilosofie 'voor de doelgroep' en anderzijds motieven van 'hoger opgeleide' filosofische consumenten die blijkbaar reflexieve faculteiten ontberen om te beseffen dat vercommercialiseerde wijsheid slechts ten dienste staat van oplagecijfers.